۱۴۰۲-۸-۱۴ شرح عیون جلسه ۳۳۶
بسم الله الرحمن الرحیم
📆یکشنبه ۱۴۰۲/۸/۱۴، درس عیون مسائل نفس، جلسه ۳۳۶)
🧿موضوع: عین ۵۱، در رؤیـــــا
⬅️متن کتاب
ب) فصل بیستم از نمط دهم اشارات شیخ آمده است که قوه متخیله مفطور است بر محاکات آنچه از هیأت ادراکی و یا هیئت مزاجی بر وی وارد می‌شود….
🌀 قوه متخیله کارش داستان سرایی است چه آنچه از خارج ادراک می‌شود چه آنچه از مزاج برایش پیش می‌آید. نفس برای ادراک هر چیزی، خیال می‌کند. خیالات تصویراتی است که قوه متخیله در هیئت ادراکی یا هیئت مزاجی بر اساس مزاج، صورتگری می‌کند.
🌀 خیال از هر چیز، شبیه آن و گاهی ضد آن را می‌سازد، یعنی صورتگری می‌کند و خلاصه به هر چیز که مناسبتی دارد، منتقل می‌گردد.
🌀 برای انتقال از شیء به شبیه یا ضدش، اسباب جزئی در میان هست ولی چرا به این صورت منتقل شده؟ نمی‌دانیم. فقط می‌دانیم به این منتقل شده است.
فایده قوه خیال چیست؟ اگر خیال شاخه به شاخه نمی‌رفت، در قضایا حد اوسط را پیدا نمی‌کرد.
مثلاً هر متغیری حادث هست، هر حادثی احتیاج به محدث دارد حد اوسط آن حادث است که در هر دو جمله تکرار شده است.
📌 چطور حد وسط‌ها و شباهت‌ها پیدا می‌شود؟!!! کار همین قوه خیال است که در استدلالات شاخه به شاخه می‌شود و بدین نحو حد وسط را پیدا می‌کند.
📌 پیدا کردن حد وسط‌ها را قوه خیال انجام می‌دهد.
🌀 مثلاً یک چیزی را انسان فراموش می‌کند با یادآوری جزئیات آن مسئله به یادش می‌آید یک شباهت باعث یادآوری می‌شود کار قوه متخیله است که از شاخه به شاخه دیگر می‌رود.
🌀 هر سانحه‌ای این قوه را به این انتقال برمی انگیزاند.
📌 سانحه در عربی به شکاری می‌گویند که از چپ به راست شکارچی می‌رود.
‼️در لغت سانحه، اشکار شدن است.
📌 حالا باید جلو آن را گرفت یا اینکه نفس قوی است جلوی تصورات خیال را می‌گیرد یا صورتی که برای آن ظاهر شده آن قدر آشکار است که جلوی انتقال را می‌گیرد نمی‌گذارد برود جای دیگر.
📌 یک مرتبه اگر یک خیال روشن جلوی ذهن شما بیاید و ذهن شما را میخکوب کند، در این صورت خیال ضبط می‌شود و ثابت می‌شود. حس ظاهر هم همینطور است یک مرتبه صحنه‌ای می‌بینید تمام حواس شما جلب آن صحنه می‌شود به نحوی که چیزهای دیگر را نمی‌بینید یا نمی‌شنوید.
🌀 خیال اینطور است که اگر صورتی ظاهر شود و مجذوب آن صورت و تمثل شود دیگر این طرف و آن طرف نمی‌رود. حالا اگر خیال ثابت باشد و مقدمات و استعدادها هم فراهم باشد، حالت توجه بدست می‌آید و ضبط خیال می‌کند و برایش تمثلات دست می‌دهد.
📌 قوه خیال کارش صورتگری مختلف دم به دم و دائم است یعنی نمی‌ایستد.
🔰 شیخ اشراق در رسالات خود درباره حضرت موسی ع تأویلی دارد. ذیل آیه‌ی
قَالَ رَبِّ أَرِنِی أَنْظُرْ إِلَیْکَ ۚ قَالَ لن‌ترانی وَلَٰکِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَکَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِی
خداوند فرمود لن‌ترانی، ولکن انظر الی جبل را نگاه کن، به کوه نگاه کن.. اگر در مکان خود استقرار یافت،
شیخ اشراق می‌گوید این کوه استقرار ندارد، (قوه خیال را می‌گوید، تأویل اشاری است، منظور قوه متخیله است)
📿 موقع ذکر گفتن اگر با توجه ذکر گفته شود، خیالات کنار می‌رود، با قلب پاک و با حضور گفته شود خیالات ارام می‌گیرد.
🌀 چهار مورد مزاج داریم
۱-مزاج صفراوی
۲-مزاج سوداوی
۳-مزاح بلغمی
۴-مزاج دموی
حالا از این چهار مورد کدام غالب شود. مثلاً مزاج صفراوی اشیاء را زرد می‌بیند و سوداوی اشیا را سیاه می‌بیند. چنانکه حس به لحاظ عوارض داخلی و خارجی چنین است.
🌈 انواری که برای سالک ظاهر می‌شود چه رنگی است، نشانه مراتب سلوک است. رنگ‌ها در مزاج و کشف ما اثر دارد.
🔰 یکی از عرفا رنگ‌های انبیا را مشخص کرده است 📗آن نوری که دیده می‌شود با آن پیامبر ارتباط دارد.
در قرآن، در مورد رنگ آمده است:
🕋البقره
قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُبَیِّن لَّنَا مَا لَوْنُهَا قَالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَهٌ صَفْرَاءُ فَاقِعٌ لَّوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِینَ
ﮔﻔﺘﻨﺪ: ﺍﺯ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺕ ﺑﺨﻮﺍﻩ ﻛﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﻫﺪ ﺭﻧﮕﺶ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﮔﻔﺖ: ﺧﺪﺍ می‌گوید: ﮔﺎﻭﻱ ﺍﺳﺖ ﺯﺭﺩ ﻭ ﺭﻧﮕﺶ ﺭﻭﺷﻦ ﻛﻪ ﺑﻴﻨﻨﺪﮔﺎﻥ ﺭﺍ ﺷﺎﺩ ﻭ ﻣﺴﺮﻭﺭ می‌کند. (۶۹)
⚪️ رنگ سفید آرامبخش است
⚫️رنگ سیاه موجب ترس است.
📌 اینها در نفس ما در بیداری اثر دارد و در خواب هم نشانه است.
📗 به قول عارف رومی در مثنوی
🔖 چون به چشمت داشتی شیشه کبود
زین سبب عالم کبودت می‌نمود
🌀چرا خیال اینطرف و انطرف می‌رود؟!
🌀آنچه از قوه عاقله می‌خواهد تنزل کند باید تمام عوالم را بدون تجافی طی کند و در هر عالمی، صورت متناسب با آن عالم را بگیرد.
بدون تجافی یعنی از طبقه سوم باید بیاید طبقه دوم را رد کند تا به طبقه اول برسد. نمی‌تواند از طبقه دوم رد نشود. برای اینکه از افق عقل بخواهد به حس برسد، باید عالم مثال را طی کند تا به حس برسد.
این ادراک عقلی و حقیقت بسیط به هر موطنی تنزل می‌کند، به اقتضای آن موطن اثر می‌پذیرد؛ و در عین حال بین رقیقت و حقیقت مماثله هست. رقیقت؛ رقیق شده آن حقیقت اصلی است و حقیقت آن اصل است، بین آن تنزل کرده با آنچه متنزل شده است
یک مماثله وجود دارد؛ یعنی مثل هم هستند، منتهی آن در افق عقل است و این در افق وهم و در افق خیال می‌آید و سپس در افق حس. اینها باهم تشابه دارند و هرکدام دیگری را حکایت می‌کنند هر مرتبه پایین حکایت مرتبه بالایی است و با هم مماثله ایی دارند.
🧿المصور:
مصور یعنی صورتگری کننده. ما بدان نقاش می گوییم.
*ای مصور صورت یار مرا بی ناز کش
چون به نازش می‌رسی بگذار من نازش کشم*
صورتگری کار خیال است و خیال مظهر المصور است.
یکی از اسماءاعظم الهی اسم المصور است.
شما در این عالم چیزی می‌بینید که صورت نداشته باشد؟ از علف بگیرید تا آب، خاک، انسان، ملک، باکتری‌ها، میکروب‌ها همه اینها صورت دارند و اسم المصور است که صورتگری می‌کند. هر کسی یک صورتی دارد …
خیال مدرکات عقل را در کارگاه خودش صورتگری می‌کند و به معنای عقلی صورت می‌دهد، چه در خواب چه در بیداری! به هر معنایی، یک صورتی می‌بخشد و بین معنا و صورت مماثله است.
همان طور که این معانی می‌آیند صورت می‌گیرند شکل می‌گیرند همین جور اعمال ما هم وقتی بالا می‌روند صورت می‌گیرند از اینطرف هم وقتی بالا می‌رود، گاه یک عمل زیبا، یک گل خوشبو و زیبا می‌شود که بستگی دارد چه عملی باشد و چقدر مهم باشد یا پرنده زیبا و قشنگ یا کاخ و..
🌀تعبیر رؤیا: تعبیر از عبور کردن می‌آید یعنی از صورت عبور می‌کنید تا به آن معنا برسید. کار معبر همین است. خیلی از صورتهایی که صادقه است _ کاذبه را نمی‌گوییم_ گاهی انسان همانی را که دیده پیاده می‌شود یعنی زود می‌فهمد و می‌گوید این همان بود که من دیدم. اما گاه متعجب می‌شود که چرا این صورت را به خودش گرفته است! دانایانی که بتوانند بفهمند چرا آن معقول این صورت شده است، اندکند.
🌀این از فضل خداوند است که به هر کسی بخواهد عطا می‌کند که آن فرع را به اصل بر می‌گرداند.*
🧿«««رویای شگفت و دهشت انگیز»»»
نمط دهم اشارات شیخ در اسرار الایات است:
📌 اول: در غذای عارف؛ خیلی از عرفا در مدت مدید چیزی نمی‌خورند. مثلاً ۴۰ روز روزی یک خرما می‌خورند آن‌هایی که چوب استخوان می‌شوند دارند به بدنشان ضرر می‌رسانند.
📌دوم: از نیروی عارف در قدرتش که توان دارد با نیرویش کار کند نه با دستش بلکه حرکتی نماید پرواز کند یا روی آب راه برود یا طی الارض کند یعنی حرکتی کند که دیگران نمی‌توانند انجام بدهند.
📌- سوم: در خبر دادن عارف از غیب…
📌- چهارم: در ظهور افعال شگفت از وی از قبیل معجزات و خرق عادت و … که از عارف سر می زند.
جناب ابن سینا در ادامه مورد سوم را بحث می‌کند که انسان در خواب چیزهایی می‌بیند که همانها پیش می‌آید.
🧿یک وقتی زمان جنگ ایران و عراق تقریباً ده یا دوازده ساله بودم خواب دیدم که آنقدر شفاف بود فکر کردم در بیداری دیدم تا همین اواخر فکر می‌کردم در بیداری دیدم. در خواب دیدم که بین ایران و عراق جنگ می‌شود و جنگی که ۸ سال طول می‌کشد و بعد تمام می‌شود* این را در نظرم آمد حدیث است. در حالی که هر چه گشتم اصلاً چنین حدیثی نبود.
چون امام خمینی گفته بود جنگ ۲۰ سال هم طول بکشد ما ایستاده‌ایم، به ذهنم نرسید این خواب از غیب باشد. بعد ۸ سال که جنگ تمام شد، متوجه شدم خبر از غیب بوده است.
🌀ابن سینا: پس همانطور که در خواب می‌توان بر غیب مطلع شد در بیداری هم امکانش است.
📌 ج: تمثلات منامیه در خواب دست می‌دهد همانند تمثلات کشفیه که در بیداری دست می‌دهد.
متن کتاب: تصور معانی مرسله یعنی بسیط در کارگاه قوه خیال توسط نفس وابسته به استعدادش می‌باشد…
شرح: هم گرفتن آن معارف و معانی کلیه، به تناسب استعداد است و هم تصور آن معانی که در خیال صورتگری می‌شود به تناسب استعداد آن شخص مرتبط است.
🌀همه افاضات چنین است که بستگی به استعداد انسان دارد. تمام صور حقایق از عالم قدس بر حسب استعداد انسان است تمام حقایقی که می‌آید به تناسب آن عین ثابتی که دارد، داده می‌شود این یک امر کلی است.
📌هر انسانی هر چیزی که می‌گیرد به استعداد کلی‌اش است یک کسی خیال قوی دارد و یکی داستانسرایی اش خیلی قوی است…. همه اینها مربوط می‌شود به قوه مصوره حالا مصوره چه در شعر باشد یا کلام یا طراحی باشد.
تمثلات شما هم مربوط به قوه خیال است. بعضی‌ها و خیلی‌ها هر شب خواب می‌بینند ولی یک کسی می‌گوید من اصلاً خواب نمی‌بینم!
آیا خواب دیدن خوب است؟ خواب خوب دیدن بله خوب است.
یک بحثی در نبوت داریم که خیال پیامبر ص از همه قویتر است. خیال یکی از قوای انسان است باید خیال پیامبر از همه قویتر باشد، همانطوری که عقلش از همه قویتر است تا معانی در زیباترین صورت بر او متجلی شود.
الحمدلله علی الولایه